Eén taal, vier handschriften

In Dancing Dutch van Het Nationale Ballet (HNB) draait het om vier choreografen die ieder op een eigen manier verbonden zijn met het land dat vroeger vooral bekend stond om haar klompendans.

Jongelinge Milena Sidorova (1986) heeft al meer tijd in Nederland doorgebracht dan in haar vaderland Oekraïne, maar draagt inmiddels de Nederlandse nationaliteit. In 2005 kwam ze als danser bij HNB. Bekendheid kreeg ze met haar choreografie The Spider en een rol als menselijke spin in de met Oscars bekroonde sciencefictionfilm Dune (2021). De korte choreografie die ze op 13-jarige leeftijd creëerde, vereist een uitzonderlijke flexibiliteit van de heupen en simuleert op muziek van Edvard Grieg bewegingen van een spin, en werd op YouTube al meer dan 15 miljoen keer bekeken. Al snel na haar aantreden bij HNB maakte ze ook daar choreografieën, aanvankelijk alleen in het jaarlijkse programma New Moves, waarin dansers van HNB zich choreografisch mogen uitleven. Tegenwoordig is ze aan HNB verbonden als Young Creative Associate en mengt ze zich nu in een affiche waarop ook de namen van Hans van Manen, Jiří Kylián en David Dawson prijken. Niet de minsten.

Als choreograaf is originaliteit en gevoel voor humor en geestigheid haar grootste troef, dat was vroeger al zo, en dat is het nog steeds. Maar ze is in haar danstaal ook gegroeid. Haar wereldpremière Tenzij, begint vogueing-achtig met een reeks verrassende poses, sterk uitgevoerd, over twee vrouwen met een gedeeld verleden. De twist in haar werk is er nog altijd, ook door de muziek van Caroline Shaw en de prachtkostuums, ook met een twist, van François-Noël Cherpin. Met als titel Tenzij brengt zij tot uitdrukking wat een nieuwe (levens)keuze teweeg kan brengen.

Hans van Manen (1932) is zo Nederlands als maar kan zijn, en bovendien vaandeldrager van de moderne dans die Nederland ver buiten de landsgrenzen heeft gebracht. Van hem danst HNB in dit programma Concertante. Iedere paar jaar prijkt dit sublieme werk wel op het programma van HNB, hoewel hij het in 1986 voor en bij het Nederlands Dans Theater maakte. En toch weet het van begin tot eind (weer) mateloos te boeien, ook doordat Van Manen in de moderne dans de rol van mannelijke dansers op gelijke voet met en hoogte van hun vrouwelijke ‘tegenvoeters’. Voorbeeldig gedanst op deze avond, met Olga Smirnova als onbetwiste ster. Het is fijn om te weten dat ook een nieuwe generatie dansers van HNB uitstekend raad weet met de choreografische handelsmerken: ten hemel geheven armen met daarop haaks gespreide handen. De kostuums van Keso Dekker blijken tijdloos, evenals de immer intrigerende muziek van de Zwitser Frank Martin en diens Petite symphonie concertante (1946). Aan het einde van het slotapplaus verscheen de 91-jarige grootmeester zelf op het podium, waarbij door het publiek aanzwellend geklapt werd en hem een staande ovatie ten deel viel.

Met Wings of Wax, voor acht dansers, presenteert HNB voor het eerst een werk uit het rijke oeuvre van Jiří Kylián (1947). Ook hij is in zekere zin Nederlander te noemen, aldus HNB, gezien het feit dat hij decennialang artistiek leider was van het Nederlands Dans Theater (NDT). In het poëtische Wings of Wax zien we hoezeer Van Manen en Kylian elkaar hebben gevoed en aan elkaar gewaagd zijn geweest; ze zijn dan ook jarenlang gelijktijdig aan NDT verbonden geweest. Met name het strekken van de armen, alsof ze naar iets reiken, lijkt overeenkomstig in hun danstaal. Op het podium zien we in de hoogte een kale boom ondersteboven hangen. Eromheen cirkelt een spot, waardoor een zich rondom bewegend licht wordt gecreëerd. Waar Kyliáns ballet verkent thema’s als ambitie, vrijheid en de grenzen van de menselijke mogelijkheden, zijn choreografie en muziek doordrenkt met symboliek en emotionele diepgang. HNB voert het werk zeer naar behoren uit, met opnieuw Smirnova als smaakmaker. Toch ontbreekt het, tegenover de ruigere versies van NDT aan karakter, aan persoonlijkheid, ook omdat de edele dansers van HNB van porselein zijn – een beetje dan toch. Maar de balans opmakend is dit een versie die een nieuwe blik biedt op het werk uit 1997. En wie weet is het de opmaat naar meer werk van Kylián bij HNB, nu NDT allang een andere koers is gaan varen.

David Dawson was van 1995 tot 2000 danser en van 2004 tot 2006 huischoreograaf bij HNB. De jaren daarna heeft HNB steeds werk van hem getoond. Sinds 2015 is hij als Associate Artist verbonden aan het gezelschap. En dus is de geboren Londenaar (1972) ook een tikje als Nederlander te beschouwen, aldus HNB. Ter afsluiting van de volle avond is er diens Anima Animus. Dawson verkent in dit ballet dat hij in 2018 voor San Francisco Ballet maakte, de gelijknamige begrippen uit de psychologie van Carl Jung rond de dualiteit tussen het mannelijke (animus) en het vrouwelijke (anima). Gezet op het eerste Vioolconcert van de Italiaan Ezio Bosso (1971-2020), dat live wordt uitgevoerd door Het Balletorkest onder leiding van Thomas Herzog, worden deze concepten belichaamd door tien dansers, met voorop Yuanyan Zhang en Riho Sakamoto, in zwart en wit gestoken en in een voorts kaal toneelbeeld met wit en grijstinten. Ondanks die kleurloosheid is het een wervelend werk vol gevaarlijk en vervaarlijk liftwerk en veel draaien en keren. Eens te meer zoekt Dawson de grenzen van het klassieke ballet moedwillig op. Het resulteert in eigentijdse esthetiek en in een dynamische bewegingstaal die de technische vaardigheden van de dansers benadrukt.