Laatste interview met producent Diederik Hummelinck

Op 26 januari is impresario en theaterproducent Diederik Hummelinck op 73-jarige leeftijd overleden. Hij was de grondlegger van het bekende Theaterbureau HummelinckStuurman. Bij hem was drie jaar geleden alzheimer geconstateerd. In oktober kon hij de ziekte niet meer negeren. Hij besloot niet verder te willen leven.

Begin januari zit Diederik Hummelinck thuis in Amsterdam aan tafel. Op zijn verzoek schuift echtgenote Simone de Waard aan. Zij schreef ooit teksten voor Seth Gaaikema, jureerde bij cabaretfestivals en bestierde een evenmentenbureau. Het theaterechtpaar is volgende week veertig jaar getrouwd. Hij aait liefdevol door haar krullen, maar voelt zich niet best. ‘Ik ga snel achteruit. Praten over mijn werk is een fijne afleiding.’ Over zijn zelfgekozen levenseinde spreekt hij nuchter en ontspannen. 'Alles wat ooit leuk was, is een last geworden. Een boek lezen gaat niet meer. Als ik een pagina omsla, ben ik vergeten wat ik op de vorige had gelezen. Door mijn hernia is lopen steeds moeilijker. Mijn probleem is vooral verveling. Ik las in de Volkskrant over Clairy Polak die haar demente man jarenlang dagelijks in het verpleeghuis bezocht. Een schrikbeeld voor mij, maar ook voor Simone. Ik heb daar drie nachten niet van kunnen slapen. Toen heb ik Simone verteld dat ik niet verder wilde. Ik wil het moment voor zijn dat ik daar zelf niet meer over kan beslissen.' De Waard is als actief lid van D66 bekend met de materie: 'Ik was niet helemaal verbaasd, maar schrok wel heel erg. Enkele dagen nadat Diederik de diagnose kreeg had ik al eens gezegd: "Je hoeft niet te blijven als je niet wilt." Ik merkte dat dit hem enorm opluchtte. Diezelfde avond begon hij al in de verleden tijd over ons te praten. Ik zei later: “Je neemt me iets af, maar je geeft me ook iets terug. Mijn leven.” We groeien samen langzaam naar het einde toe.’ Diederik: 'Op kerstavond vertelde onze oudste zoon dat zijn vrouw zwanger is. Ons eerste kleinkind. Dat zal ik dus nooit zien. Maar ik ben dolblij dat ik het weet. Het is curieus zo te ervaren hoezeer leven en dood met elkaar verbonden zijn.' Simone vertelt dat Diederik niet bezig is met zijn uitvaart. ‘Waarschijnlijk kunnen er te weinig mensen bij zijn. Daarom wil ik in de zomer theatercafé de Smoeshaan afhuren voor een borrel. Na de begrafenis ga ik met vriendinnen naar ons appartement in Frankrijk om bij te komen.' Diederik: 'Het afscheid van toneelschrijver Flip Broekman van wie we Herfstsonate en Emma’s feest produceerden was hilarisch, maar corona maakt een theatrale uitvaart ingewikkeld. De afgelopen tijd maakte ik om de dag een afspraak, maar dat is niet genoeg, ik spreek nu elke dag af. Maar meer dan één afspraak per dag gaat niet.' Simone: 'Ik had voor oktober een tennisreisje geboekt in Toscane. Dat was door corona al een paar keer uitgesteld. Na veel overleg ben ik toch gegaan. Onze twee kinderen zijn toen hier in huis geweest. Zij merkten dat Diederik verward was en steeds meer vergat. De euthanasiewens kwam voor hen dan ook niet helemaal als een verrassing. Bij terugkomst hing ik mijn zomerkleren in de kast en realiseerde me opeens: als ik dit weer tevoorschijn haal, is Diederik er niet meer. Toen raakte in paniek en moest ik ontzettend huilen.'

Drie winnaars op Cameretten
Diederik Wagenaar Hummelinck werd geboren in Den Haag. Na zijn middelbare schooltijd in Bilthoven ging hij geschiedenis studeren. Dat heeft hij niet afgemaakt. 'Mijn jeugdvriend Aernoud Witteveen kwam langs. Hij was actief met het Lage Landen Cabaret en zocht repetitieruimte. Dat regelde ik voor hem en ik verhuurde dat later ook aan anderen om het rendabel te maken. Ik ging me al snel toeleggen op het boeken van artiesten want dat ging mij goed af. Het eerste jaar van mijn eigen bedrijf in 1978 is gefinancierd met het maandgeld van mijn ouders. Die dachten dat ik nog steeds studeerde. Ik stimuleerde Aernoud om deel te nemen aan Cameretten en hij won.' Simone voegt trots toe: 'En de twee jaren daarna gebeurde dat ook met Joke van Leeuwen en met duo Salu, Sam Bogaarts en Lucas Vandervost, later bekend als De Witte Kraai. Diederik heeft met zijn acts dus drie keer achter elkaar Cameretten gewonnen. Hij deed toen al aan nichemarketing met kleine advertenties van zijn impresariaat in het programmaboekje. Ik raakte geïntrigeerd en wilde weten wie die Diederik Hummelinck toch was. Zo leerden we elkaar kennen.'

Eerste grote naam: Brigitte Kaandorp
De zaken gingen goed, maar met de komst van Arjen Stuurman in 1983 zette Diederik een belangrijke stap. 'Ik vond het lastig om goed met geld om te gaan en zocht een partner. Ik was blij dat ik via de Arnhemse schouwburg Arjen leerde kennen. Die wist wel wat debet en credit was. We deelden dezelfde smaak en zagen ook de potentie daarvan.’ Dat bleek uit het aantrekken van Brigitte Kaandorp die dat jaar Cameretten won. De twee renden na afloop van de finale meteen naar achteren om met haar in gesprek te gaan. Paul de Leeuw en Hans Liberg waren toen ook finalisten, maar het duo wist meteen dat ze Kaandorp wilden. Het werd hun eerste grote artiest met wie ze zes voorstellingen lang zouden samenwerken. Na het programma Kunst dat minder goed uitpakte, speelde Kaandorp een rol in een toneelstuk van Paul Haenen. Dat beviel haar matig. Diederik: 'Zij dacht dat het produceren van toneel ten koste ging van de aandacht voor cabaret en heeft uiteindelijk ons bureau verlaten.' Best lastig, want Kaandorp genereerde veel inkomsten. Hummelinck maakte zich daar nooit druk om. Het typeert zijn zorgeloze levenshouding. 'Ik wilde nooit afhankelijk zijn van een enkele groep of artiest.' Dat was ook niet het geval. In die tijd had HummelinckStuurman ook veel succes met Alex d'Electrique. Minder winstgevend dan Kaandorp, maar goed voor de profilering van het bureau, ook al omdat Alex d'Electrique een opzienbarend, prettig anarchistisch trio was met een geheel eigen mix van cabaret en toneel.

De gekte van Hans Teeuwen
Begin jaren negentig was het bedrijf flink gegroeid en had ruim tien mensen op de loonlijst. Na Kaandorp kwam er snel een nieuwe grote naam: Hans Teeuwen. Samen met Ronald Smeenk won ook hij Cameretten in 1991. Simone: 'Het podium was nog warm toen Diederik al in de kleedkamer stond.' Diederik: 'Hun tournee van Heist liep uitstekend. En toen verongelukte Ronald Smeenk bij een auto-ongeluk. Hans zat aangedaan thuis en opeens ook zonder werk. Wij hebben hem toen in dienst genomen in de overtuiging dat het met zijn enorme talent wel goed zou komen. Hans kwam elke dag om vijf uur wijn drinken. Hij sliep hier vaak en las onze kinderen belachelijke teksten voor.' Simone: 'Hij speelde ooit op een verjaardag bij buurvrouw Carla een hilarische voorstelling die de kinderen nooit zijn vergeten.' Diederik: 'De eerste twee shows waren hoogtepunten. Zijn vijfde programma, Industry of love mislukte en na de dood van zijn goede vriend Theo van Gogh zijn onze wegen gescheiden. Hans is onze meest bijzondere artiest geweest. Hij heeft in zijn eentje het cabaret veranderd. Als mens was hij ingewikkeld. Hij was regelmatig depressief waardoor we speelbeurten moesten afzeggen. En hij kreeg spatjes. Ik heb hem in zijn begindagen wel eens binnengeluld bij een theater waar hij dan later niet meer wilde spelen, bijvoorbeeld omdat de kleedkamer hem niet beviel. Hans heeft een volstrekt originele geest. Ik heb nooit iemand meegemaakt bij wie gekte en genialiteit zo dicht bij elkaar liggen. Ik ben ervan overtuigd dat hij alle idiote dingen die hij in zijn programma's vertelde ook echt deed, zoals een drol draaien als hij met zijn vriendin in bad zat.' Simone: 'Behalve de koningin neuken.' Hummelinck knikt stoïcijns: 'Tragisch was wel dat Hans door zijn enorme populariteit een verkeerd publiek kreeg dat alleen voor de platte grofheden kwam.'

Herdershonden
Hummelinck dacht graag mee met artiesten. 'Ik hoorde Nederlandstalig werk van Jan Rot waar ik erg enthousiast over was. Jan toerde toen met een band in het popcircuit. Ik dacht dat hij beter tot zijn recht zou komen in het theater. Ik ben op hem afgestapt waarna we zijn gaan samenwerken. Jan heeft in zijn boek Rot is liefde prachtig beschreven hoe hij in één gesprek en zijn band en zijn manager kwijtraakte. In het exemplaar dat ik kreeg schreef hij: "Voor Diederik zonder wie alles anders was gegaan." Dat vond ik wel leuk.' Hummelinck kreeg veel erkenning voor zijn werk. HummelinckStuurman heeft drie keer de Toneelpublieksprijs gewonnen en samen met Arjen Stuurman is hij benoemd zijn tot Ridder in de Orde van Oranje Nassau. Een ander hoogtepunt en inmiddels roemruchte theatergeschiedenis was Going to the dogs in 1986 van Gied Jaspars en Wim T. Schippers waarin alle rollen werden gespeeld door herdershonden. 'Wij hebben daar met succes subsidie voor aangevraagd. Het project werd wereldnieuws. Toenmalig minister van Buitenlandse Zaken Hans van den Broek zag dat op zijn hotelkamer in New York en verzuchtte: "Is Nederland eindelijk eens in het nieuws en dan gaat het over theater met honden." Weinig humor, die man.' Simone: 'De honden kregen brokken vlees als beloning. Er was ook nog een nachtvoorstelling, maar toen hadden ze geen honger meer en gebeurde er dus niets op het toneel.'

Nieuw toneel
Eind jaren tachtig begon HummelinckStuurman ook succesvol Vlaams toneel te presenteren met gezelschappen als de Blauwe Maandag Compagnie. Essentieel in zijn werk vond Hummelinck ook het creëren van nieuw Nederlandse toneelstukken. 'Bij ons groeide de behoefte om meer te doen dan artiesten ondersteunen. Als de zaal vol zit is dat hun verdienste, als er te weinig publiek is, ligt het aan ons. Zo gaat dat overal. Ons eerste stuk was van Paul Haenen. Later sprak ik Ger Thijs die net een bewerking van Max Havelaar had gemaakt. Dat werd een zeer succesvolle samenwerking met veel Couperusbewerkingen, maar ook eigen geschreven stukken als De Kus met Carine Crutzen en Huub Stapel. Dat was eerst een monoloog, maar ik bedacht dat het mooier zou zijn als dialoog. Ger was het zowaar met me eens. We hebben ook veel boekbewerkingen geënsceneerd, maar iets nieuws realiseren vond ik het leukste.' Nadat hij in 2011 zijn werk bij HummelinckStuurman beëindigde, ging hij Nederlandse toneelteksten verkopen in het buitenland. 'We hebben veel succes gehad met de stukken van Ger, vooral met De Kus, maar ook met Oude meesters dat is gespeeld door Joost Prinsen en Bram van der Vlugt. Simone en ik hebben in het buitenland veel premières gezien. Erg fraai was De kus in Praag. De regie was geïnspireerd op De minnaar van Pinter. Ger had dit halverwege door en ik pas tegen het einde. Ik vind het treurig dat de grote gezelschappen zo weinig nieuw geschreven Nederlands toneel brengen. Regisseurs als Theu Boermans en Ivo van Hove willen met interpretaties van klassiekers een visie etaleren. Dat kan niet met nieuwe teksten, want dan moeten ze het script volgen. Ook daardoor is het klimaat voor toneelauteurs nog steeds moeizaam.'

Verlangen
Theater is de meest vergankelijke vorm van kunst, maar Hummelinck hecht aan erfgoed. Onlangs schonk hij honderden archiefdozen aan De Theatercollectie van het voormalig Theater Instituut Nederland. 'Daar zit bijvoorbeeld het script van Going to the dogs in en alles van Alex d’ Electrique. Om dit te kunnen conserveren heb ik vijftienduizend euro gedoneerd aan het Allard Pierson Museum die de collectie beheert. Het is het enige materiaal in hun archief van een vrije producent.' Hummelinck houdt van eeuwigheid. ‘Het mooie van toneel produceren is dat je een tekst laat schrijven die altijd weer gespeeld kan worden. Ik denk dat De kus nog wel eens terugkomt in de theaters. Dat is eervoller dan een tournee van een cabaretier boeken.' Hummelinck is niet bang voor de dood. ‘Het dringt zich aan mij op. De aftakeling voel ik elke dag sterker. Ik verlang naar de dood. Het is het verlangen naar de oplossing. Het is afschuwelijk voor Simone en onze kinderen, maar de hunkering naar de dood is groter dan het verdriet om mijn dierbaren achter te laten. Ik hou van slapen. Ik zie de dood als een eeuwige slaap.'

Dit verhaal is op 31 januari 2022 gepubliceerd in de Volkskrant.