Vlekkeloos programma is een verademing

Nederlanders hebben klagen tot de nationale sport verheven. En toch behoren Nederlanders, zo blijkt uit het onlangs gepubliceerde World Happiness Report van de VN, tot de gelukkigste mensen ter wereld. Alleen vier Scandinavische landen scoren hoger. Maar als het gaat om gevechtsbereidheid om dat geluk te verdedigen, bungelt Nederland in Europa onderaan. Dat dualisme, of beter die krankzinnige ongerijmdheid staat centraal in de puntgave voorstelling Op Positie.

Op de poster van het programma is de ruimte tussen de twee hoofdletters P vrijwel niet te zien, dus je kunt de titel net zo goed als OPPOSITIE lezen. En dan kom je verrekte dicht in de buurt van de mentaliteit van Teun van den Elzen. De van oorsprong Brabantse afgestudeerde politicoloog en comedian (ja, alweer iemand uit die ongekroonde cabaretprovincie) is bij het grote publiek niet zo bekend. Een comedian uit de stal van de Rotterdamse Club Haug is (zeer ten onrechte) niet zo in beeld als de comedians uit de Amsterdamse tegenhanger Comedytrain, en als columnist bij het radioprogramma Spijkers met Koppen hebben alleen de bezoekers van het Utrechtse uitzendcafé The Florin zicht op de weelderige krullenbos van Van den Elzen.

Maar het is echt hoog tijd dat het nou eens afgelopen moet zijn met die relatieve onbekendheid. Teun van den Elzen is een fris geluid in comedy-cabaretland. Het decor van zijn tweede, door Anouk Beugels geregisseerde, programma bestaat uit een klassieke zuilenrij die tot aan het plafond reikt. Om duidingsproblemen te voorkomen (‘Hey, die palen staan in de weg’) geeft Van den Elzen al meteen aan dat die zuilen voor de pijlers van de Europese sociaal-joods-christelijke-humanistische beschaving staan. Je zou het decor ook kunnen zien als een deel van de stoa, de oud-Griekse zuilengang, een openbare ruimte voor kunst en activiteiten van burgerlijke magistraten, een plek waar filosofen wandelend konden discussiëren over zaken van belang.

En wat Van den Elzen aantikt is van groot belang. Europa staat op zijn grondvesten te schudden als gevolg van agressie uit Rusland, nationalistisch wanbestuur in de VS, het verdwijnen van het onderscheid tussen echt en nep en de remmende voorsprong uit het verleden, toen Europa nog niet op alle fronten voorbij gezoefd werd door de Verenigde Staten en China. Via het doorlopen van de vragen uit een Vriendenboekje (Poëziealbum) stelt Van den Elzen zichzelf voor: androgyne uitstraling, lid van de ‘nineties bitch-generatie’ (geen koophuis, wel psychiater) en Oorlog en Vrede van Tolstoi het favoriete boek na de bewapeningsoproep van NAVO-chef Mark Rutte. En dan komt de vraag der vragen: Ben ik bereid de wapens op te nemen als ‘De Slag om Winterswijk’ op het punt van uitbarsten staat of zal ik, net als waarschijnlijk heel veel van die ‘verwende, klagende Tokkies’ naar een AZC in Marokko vluchten?

Van den Elzen haalt er op het eerste gezicht buitengewoon geestig gebrachte randzaken bij, zoals het ruilen met of zonder bon bij de Blokker en het kindertelevisieprogramma Ik Mik Loreland uit de jaren negentig, en het oranje knipperlicht als ’s nachts de stoplichten worden uitgezet, maar al die zaken komen uiteindelijk allemaal prachtig op hun plek als het gaat om het woord en het begrip IK, het eerste woord dat je in Groep 3 leert schrijven. Individualisme had een mooie klank tijdens de Verlichting, maar is het ook niet de wortel van het sociale kwaad? En is vechten voor volk en vaderland wel een aantrekkelijke gedachte als je een stevige minachting voor het volk hebt?

In een mooi interview in Het Parool zegt Van den Elzen dat het cabaret een beetje navelstaarderig is geworden de laatste jaren. ‘Het zijn vaak egodocumenten waarvan ik zelf denk: volgens mij is dit nu wel gezegd. Er zijn echt grotere zaken aan de hand. Ik heb veel collega’s die getalenteerder zijn dan ik en die volgens mij heel interessante dingen te vertellen hebben, maar dat op een of andere manier nog niet aandurven.’ Van den Elzen durft dat wel aan en doet dat op een indringende manier, zonder die andere belangrijke poot van het cabaret, de humor, te veronachtzamen. Het is scherp, goed doordacht cabaret, dat dicht op de huid van de politiek en de samenleving zit, met een hoge grapdichtheid. Geen egodocument, maar wel persoonlijk als hij beschrijft welke gedachten door zijn hoofd schoten op een voorlichtingsdag voor potentiële reservisten. Kortom, Van den Elzen is een verademing.