Topzwaar drieluik mist diepte

In hun recente voorstelling A Beauteous evening, calm and free, een gedicht van William Wordsworth, laat theatergroep De Warme Winkel aan de hand van een lange, lange lijst die droogweg wordt opgesomd, zien hoe diersoorten (vogels, reptielen, insecten) het loodje hebben gelegd.  Als in een ritueel, een plechtstatige herdenking geeft De Warme Winkel, die zelf in haar voorbestaan wordt tegengewerkt, ruimte aan rouw voor de dieren die door menselijk handelen zijn uitgestorven. Het tekent onze problematische verhouding tot de natuur, een waarin onze kennis over haar de macht laat zien die we over haar willen uitoefenen.

Die associatie dringt zich op bij het Nederlands Dans Theater (NDT). Het eerste deel (2022) van hun gewaagde drieluik Figures in Extinction geeft ook een opsomming te zien van diersoorten die het niet hebben gered. Maar in de productie van NDT gebeurt dat met dans en beweging en door het projecteren van namen van uitgestorven soorten. In het tweede deel (2024) wordt de mens en meer specifiek de werking van het menselijke brein geanalyseerd, en in het gloednieuwe)derde deel zien we de mens in het licht van zijn voorouders en van het universum.

De triptiek is een initiatief van twee onmiskenbaar vooraanstaande theatermakers: de Britse acteur, schrijver en theaterregisseur Simon McBurney (1957) en de Canadese choreograaf en performer Crystal Pite (1970). Zij is sinds 2008 verbonden aan NDT. Het drieluik komt dezer dagen samen, tot een slotconclusie, met de première van deel drie en de avondvullende vertoning van het geheel. Waar voor het eerste deel Pite het voortouw nam, was McBurney dat voor deel twee en is het derde deel op basis van artistieke evenwaardigheid tot stand gebracht.

Waar in het eerste deel, onderscheiden met de Zwaan Productieprijs, vooral nog wel veel aan beweging en dans te zien is, ligt het accent in deel twee en drie meer op theater, zelfs op tekst en attributen in het decorbeeld. En dan niet door die tekst te laten reciteren door de dansers, maar door het afspelen van een geluidsband en de Engelstalige tekst te projecteren als boventiteling. In het tweede deel dreigt tekst zelfs even de overhand te krijgen. Daarin zien we de vervreemding van de mens tot zichzelf. McBurney laat zien hoe de mens transformeert en een route volgt die hem op het pad heeft gebracht van de ‘boiling frog’: soms tolereren we schadelijke situaties te lang en verliezen daardoor de kracht om er nog uit te kunnen komen. Sociale media spelen hierin een grote rol, als we McBurney mogen geloven. In dat derde deel dat als slot dient, zien we de mens in de verhouding tot zijn voorouders. De kern van iedere dode (ouder) leeft voort in de opvolgende generatie, een kern die een oerknal op zichzelf is bij iedere nieuwe geborene opnieuw. Ondertussen zien we op d achtergrond een verbeelding die het beeld oproept van de ontwikkeling van het universum, geprojecteerd op een doek – een beeld zoals Pite dat eerder toepaste in haar choreografie Revisor uit 2019.

Het biedt de kijker alles bij elkaar heel wat stof tot filosofisch nadenken. Maar het geheel van drieluik én lappen tekst bij elkaar valt ook wel zwaar op de maag, wat nog eens versterkt wordt door de afwezigheid van wat humor.
Ondertussen is het op het podium ‘what you see is what you get’, een te letterlijke verbeelding van wat in de tekst wordt opgeworpen, en blijft het te vaak een plaatje bij een praatje, de onderlaag blijft onzichtbaar en daardoor ongevoeld, terwijl het onderhuidse juist in dans zo betekenisvol kan zijn.

Gelukkig kun je je als kijker laven en vastklampen aan de uitmuntende dansers van NDT die in hun bewegingen altijd trefzeker acteren - al blijft de choreografie te vaak steken bij bewegingstheater in plaats van wat je dans zou noemen.

Wat ook duidelijk is: door poppenspel in te zetten, zoals McBurney dat deed in onder meer Die Zauberflöte en A Dog’s Heart weet hij uit levenloos materiaal leven te toveren. Dat doet hij hier een enkele keer en dat pakt meteen magisch uit. Zulke momenten van poëzie hadden we in deze productie wel meer willen zien.