Sprookjes die verwijzen naar de actualiteit

Er was eens ... Het Nationale Ballet danst met het programma Stravinsky Sprookjes een tweeluik: The Fairy’s Kiss en Firebird. Het getuigt van lef om sprookjes centraal te stellen terwijl de wereld in brand staat. De keuze voor het tweeluik rechtvaardigt het gezelschap door te wijzen op een diepere, universele lading en inhoud van beide vertelsels – zoals sprookjes vaker alzijdig zijn. Waar het ene gaat over het onontkoombare lot, gaat het andere over vrijheid(sbeneming). Als je vervolgens weet dat de choreograaf van beide werken Alexei Ratmansky is, in Rusland geboren en in Oekraïne opgegroeid, criticaster is van Poetin en zich heeft uitgesproken tegen de Russische invasie in Oekraïne, dan begrijp je de keuze al beter. Daar komt bij dat de beide sprookjes op muziek zijn getoonzet door een Rus: Igor Stravinsky (1882-1971), die met zijn noten graag verwees naar het muzikale erfgoed de Russische componist Pjotr Iljitsj Tsjaikovski (1840-1893). Als sport al oorlog is, dan blijkt ballet hiermee politiek.

The Fairy’s Kiss
De avond opent met The Fairy's Kiss. Bij Het Nationale Ballet vertolken Anna Tsygankova (fee), Timothy van Poucke (jongeman) en Erica Horwoord (verloofde) de hoofdrollen in deze vernieuwd versie, waarvan Ratmansky eerder al drie versies maakte. In de eerste scène zien we een moeder (Sandra Quintyn) die met haar verstrikt raakt in een sneeuwstorm. De moeder redt het niet, maar haar baby wordt gered door een fee. Vele jaren later spreekt de dan vermomde fee hem op de dag vóór zijn aanstaande huwelijk uit dat hem het lot beschoren is dat hij heel gelukkig zal worden, maar niet zal trouwen. Met vertroebelde blik en bedwelmd geraakt, werpt hij zich in de armen van de gesluierde fee. Zij neemt hem mee naar ‘een wereld voorbij tijd en ruimt’, zoals het in het programmaboek is vermeld. The Fairy Kiss is gebaseerd op De ijsjonkvrouw (1861) van Hans Christian Andersen. Ratmansky is adept van de klassiek-romantisch dans en al jaren wereldwijd een van de grootmeesters. Hij was eerder bij Het Nationale Ballet in touw: in 2010 ververste hij de evergreen Don Quichot, een choreografie die komend seizoen wederom op het programma van Het Nationale Ballet prijkt. In The Fairy’s Kiss citeert hij frases uit beroemde balletten als onder meer Giselle, La Bayadère en, bijvoorbeeld, Het Zwanenmeer. Dat mag misschien alleen voor fijnproevers genoeglijk zijn, niettemin maakt het geheel een vitale, energieke en sterke indruk. In de handen van Ratmansky’s is het een wervelende choreografie, met naast verrassend en enerverend groepswerk uiteraard ook veel gelegenheid voor de solisten om te kunnen schitteren. En dat doen ze dan ook. Met name Anna Tsygankova (1979), sinds 2007 bij Het Nationale Ballet, laat zien dat ze nog altijd het hart van de toekijker diep weet te raken met haar talenten. Meeslepend. Visueel dragen ook de kleurrijke kostuums bij en het inventieve decor: een op een linosnede gelijkend manshoog dorp dat ook nog eens bewegen kan.

Vuurvogel
Het verhaal van Firebird (Vuurvogel) is een legende op zichzelf, terwijl voor het libretto van de intussen legendarische choreografie een amalgaam aan Russische vertellingen aaneen werd gesmeed. In het kort: Een tsarenzoon is onverhoeds in de tuin van een kwaadaardig tovenaar beland en wordt daar halsoverkop verliefd op een tegen haar wil gevangen gehouden prinses. Hij weet haar te bevrijden door bovennatuurlijke krachten die hem door de vuurvogel werden gegeven. Ratmansky heeft speciaal voor de gelegenheid van dit Holland Festival-programma van Het Nationale Ballet zijn versie uit 2002 enigszins aangepast - zoals hij altijd graag aan balletten blijft schaven.
Maia Makhateli is hier de Vuurvogel, Giorgi Potskhishvili de tsarenzoon. Prachtig gedanst door beiden, met ook vele groepswerken, waardoor het verhaal leven wordt ingeblazen tegen het decor van enige pompeuze, vuurspuwende bomen. Door projecties en animaties op het achterdoek wordt dat beeld ondersteund en versterkt. Maar waar The Fairy’s Kiss wist te raken en overtuigen, bleef Firebird daaraan achter. Toch wordt er technisch perfect gedanst en mag het decorbeeld er zijn. Hoe dat komt is mij niet meteen duidelijk, maar misschien dat het bewegingsidioom wat in variatie wat in bewogenheid onderdoet in vergelijking met de The Fairy’s Kiss.

Stravinsky
Bij een programma met de naam Stravinsky Sprookjes kan het niet anders dan dat het óók een eerbetoon is aan de componist. We horen twee van zijn composities, een uit het begin van zijn carrière, L’Oiseau de Feu (1909) en Le baiser de la fee (1928), die onderling muzikaal behoorlijk van karakter verschillen. De klanken en melodieën komen na honderd jaar nog altijd fris en een tikkeltje ongewoon de oren binnen, bij momenten ontoerend, dan weer knallend. Het is aan dirigent Matthew Rowe en het in grote bezetting aantredende Het Balletorkest te danken dat de composities strak en overtuigend klinken. Voor Rowe is de reeks Stravinsky Sprookjes overigens zijn laatste klus als muzikaal leider bij Het Nationale Ballet.
Een mooi programma dus, verwijzend naar de actualiteit – maar daarmee nog niet meteen geëngageerd te noemen. Dus geniet toch maar het meest van de dans.