4

Oeroeg is actueler dan ooit

Toen Madeleine Matzer ziek werd, was de productie van Oeroeg net gestart. Michiel de Regt die vaker had samengewerkt met acteur Leopold Witte, wilde haar plek wel innemen, maar het moest wel actueler worden. En daar is hij goed in geslaagd.

Hoewel… Wie het boek er nog eens op naslaat kan er niet omheen: Hella S. Haasse, die Oeroeg schreef in 1948 terwijl de politionele acties in Indië nog aan de gang waren, was haar tijd ver vooruit en is dat anno 2015 eigenlijk nog. Oeroeg is nu actueler dan ooit. Leopold Witte is de ik-figuur die opgroeit op Java met zijn inlandse vriendje Oeroeg. Hij voelt zich meer thuis in het schamele onderkomen van zijn vriendje met diens grote familie, dan in zijn eigen kille huis. Als hij gaat studeren mag Oeroeg mee en wordt zijn vriendje liefdevol opgenomen door een pleegmoeder.

Langzamerhand groeien de jongens uit elkaar. Oeroeg laat zijn oude vriend steeds vaker voelen dat hij anders is, want Europeaan.  ‘Europeaan, Europeaan’, schreeuwt Witte het uit. Hij kan niet bevatten dat hij niet meer tot zijn vriend kan doordringen. Hij kan niet bevatten dat hij anders is, dat hij de bezetter is, dat hij degene is die onderdrukt en het koloniale systeem in stand houdt. Hij vertrekt naar Nederland terwijl Oeroeg steeds verder radicaliseert.

Jaren later gaat hij als soldaat terug naar zijn geboortegrond, waar hij plots tegenover een Javaanse strijder komt te staan die de trekker wil overhalen. Is het Oeroeg?  ‘Ik ben niet alleen,’ zegt de ik-figuur. ‘Ga weg,’ reageert de Javaan: ‘Ga weg, anders schiet ik. Je hebt hier niets te maken.’ Woorden die zo actueel zijn in deze tijd waarin wij steeds verder verstrikt raken in een oorlog die we geen oorlog durven te noemen. Ook wij zeggen nu: ‘we zijn met meer’. Ook wij  zijn naïef en zien niet wat wij als Westen aanrichten. Oké, ons leger gooit bommen in het Midden-Oosten, maar daar zijn wij toch niet persoonlijk verantwoordelijk voor?

De gedachte dat Haasse in 1948 al zo haarscherp kon beschrijven welke denkfouten wij als Europeanen maken en blijven maken is overrompelend. Door nadruk te leggen op deze passages is het plots of je naar jezelf zit te kijken.

Qua spel en opzet is Oeroeg niet hemelbestormend: Leopold Witte en Michiel de Regt deden het al vaker zo: in 237 redenen voor seks en in Lutine, beide ook succesvoorstellingen. Een praatje en een muziekje ter afwisseling. Een beproefde formule die Witte past als een handschoen. Ditmaal wordt hij ondersteund door muzikant Helge Slikker, die steeds weer een andere tegenspeler van de ik-figuur is. De videobeelden van Indische taferelen vormen het decor, maar hebben niet altijd een duidelijk verband met de tekst. Waarom beginnen en eindigen met een gigantische uil, bijvoorbeeld? Het is indringend, dat wel. Net als de bijna zeventig jaar oude tekst die Witte zo weergaloos vertolkt.  

Oeroeg - Matzer Theaterproducties, gezien 19 november in Leidse Schouwburg, nog te zien t/m 14 februari  

Foto's: Karin Jonkers

Meer weten