De Vroedt regisseerde mooi en ingetogen en aat terecht vooral de tekst zijn werk doen. Foto: Fred Debrock
4

Leedvermaak trilogie - Het Nationale Theater

Memorabele toneelgebeurtenis

Gezien op: 

14 april, Stadsschouwburg Utrecht

Te zien t/m: 

26 mei 2022

Het woord valt maar een paar keer, maar de oorlog is voortdurend aanwezig in de voorstelling. De prachtige teksten van Judith Herzberg zijn poëtisch en alledaags tegelijk, hebben diepgang en verbinden humor met tragiek op ontroerende wijze. De Leedvermaak trilogie is niet voor niets een monument in de naoorlogse toneelliteratuur. Regisseur Eric de Vroedt maakt er met een sterke, grote cast een prachtige avond van.

Het Nationale Theater kondigde al jaren geleden aan Leedvermaak (1982), Rijgdraad (1995) en Simon (2002), op één avond te gaan spelen. Twee jaar later dan gepland is de marathon eindelijk in de theaters te zien. Dit is een memorabele gebeurtenis. Leedvermaak en Rijgdraad beleefden in Nederland enkele, maar niet erg veel verschillende ensceneringen. Het laatste stuk Simon schreef Herzberg in opdracht van Schauspielhaus Düsseldorf en is vreemd genoeg nooit gespeeld in ons land. 

De drie originele stukken zijn voor deze vijf uur durende voorstelling door Herzberg zelf ingekort. Het maakt dat sommige verhalen wel erg gecomprimeerd worden wat de helderheid niet altijd ten goede komt. De stukken beschrijven vijftig jaar geschiedenis en laten ons meeleven met een joodse familie met aanhang, exen en kinderen. Telkens ligt de focus op nieuwe personages, maar blijven de anderen nauw betrokken.

Die vijf uur gaan snel. Dat is een groot compliment aan de makers. De Vroedt regisseerde mooi en ingetogen. Geen groots decor of effecten. Hij laat terecht vooral de tekst zijn werk doen. De acteursprestaties zijn verfijnd. Hein van der Heijden is als Zwart opeens sterk ontroerend als hij verhaalt over zijn vrouw die in het kamp nietsvermoedend de douche inloopt met een in doek gewikkelde steen waarvan zij denkt dat het een stukje zeep is, ‘ook toen ze het gas al rook.’ Betty Schuurman als Ada laat mooi zien hoe alsmaar zwaarder wordende juk van het oorlogsleed steeds meer bezit van haar neemt. Rik Paul van Mulligen speelt als klusjesman Kluitert een verfrissend personage en schakelt razendsnel van verdriet naar humor.  De Vroedt maakt  effectief gebruik van de grote cast. Met veertien acteurs kun je fijne groepsscènes creëren en die worden mooi, misschien wat vaak, ingezet in een uitgekiend lijnenspel dat mij deed denken aan Strijards’ Kersentuin uit 1987.

De muziek van het Ensemble Modern bevat het nodige van Bach, maar ook verrassende andere versies van bekende melodieën. Ooit Gnossienne van Satie als klezmer gehoord? Wel erg jammer dat er ook muziek op band is, terwijl er zo'n fijn stel musici zit. De enscenering is tot in de puntjes verzorgd. Slim is daarbij ook hoe gestileerd soms tijdens het spel het toneelbeeld verandert. Ook het gebruik van video is smaakvol, wat vooral in Simon – wat blijft het een genot om naar Jaap Spijkers te kijken- prachtig effect sorteert met de close ups van een oude man aan het einde van zijn leven. Het fraaie spel en de ijzersterke tekst maken deze trilogie tot een enerverende toneelavond.  Ik pleit voor een nieuwe traditie. Over tien jaar weer en dan niet ingekort.