Droomreis naar speelgoedland

De kersttijd kan niet zonder Notenkraker, ook in Nederland niet. Het Nationale Ballet (HNB) doet met Notenkraker & Muizenkoning sinds 1996 een flinke en uitbundige greep in de snoepzak teneinde ook hier te lande een traditie te vestigen.

Een jong meisje raakt gehecht aan een notenkrakerpop die tot leven komt, in een droom bindt zij de strijd aan met een kwaadaardige Muizenkoning. Het verhaal draait om de jonge Clara Staalboom die een notenkraker ten geschenke krijgt. Deze notenkraker is een betoverde prins, maar daarvan weet zij niet. Na nogal wat uitwijdingen verandert deze in wat hij altijd was: een prins, en wel de prins op wie Clara een oogje had en heeft. Maar daartoe moet eerst als in een droom een gevecht worden geleverd tussen een jaloerse Muizenkoning die werd afgewezen door Clara, en een legertje speelgoedsoldaatjes als vertegenwoordigers van de notenkraker. Uiteraard is het hier eind goed, al goed.

Met sinds de première in 1996 een gerealiseerd bezoekersaantal van bij elkaar opgeteld zo’n 350.000 in dertien voorstellingsreeksen van pakweg negentien uitvoeringen, is Notenkraker & Muizenkoning van Het Nationale Ballet een van de best bezochte voorstellingen in de theatergeschiedenis van Nederland, bij HNB trouwens achternagezeten door Sleeping Beauty- maar allebei zouden ze intussen best eens het predicaat erfgoed kunnen worden verleend.

De choreografische creatie van choreograaf en beeldend kunstenaar Toer van Schayk (1936) en choreograaf en Wayne Eagling (1950), ex-artistiek leider van HNB, borduurt in de verte voort op de klassiek-romantische oerversie van ‘peetvaders’ Marius Petipa (1818-1910) en Lev Ivanov (1834-1901) die het op meeslepende muziek van Tsjaikovski (1840-1893) zetten. Zij verlieten zich op hun beurt op het sprookje dat Ernst Hoffmann (1776-1822) in 1816 te schrift stelde en daarna nog door Alexandre Dumas (père) werd bewerkt. Maar Van Schayk en Eagling gaven er ook een geheel eigen draai aan en situeerden het pakwg een eeuw geleden, in winters Amsterdam (mét schaatsenrijdertjes op de zichtbare gracht), en verplaatsten het en passant van de wereldwijd traditionele kerstavond naar de Hollandse pakjesavond (cadeaus op kerstavond is nog niet heel lang een gewoonte in Nederland), vandaar de entree van Sinterklaas en een hulppiet in de choreografie.

Na bijna 250 uitvoeringen en exact 28 jaar later is de familievoorstelling nog altijd tot vrijwel tot achter de komma gelijk gebleven aan het origineel. De decors vol romantiek zijn, het ene betoverende hoogstandje na het andere, voor het grootste deel nog altijd adembenemend, net zoals de techniek die erachter schuilt.  Hoogstandjes zijn er ook danstechnisch te bewonderen en verwonderen, met op de openingsavond in Amsterdam de fenomenale en puntgave grand pas de deux in de tweede akte door Maia Makhateli (Clara) en Young Gyu Chao (prins) als spectaculair hoogtepunt, evenals de vele zogeheten karakterrollen. Ook de vele ensembledansen mogen er allerwegen zijn, alles gestoken op de soms wiegende en in ieder geval altijd meeslepende muziek van Tsjaikovski die live (zoals vrijwel altijd bij HNB) ten gehore wordt gebracht door Het Balletorkest, dit keer onder leiding van Koes Kessels. Voeg daarbij de deelname van het Nieuw Amsterdams Kinderkoor, plus leerlingen en studenten van de Nationale Balletacademie en een ++uitgebreide cast, en de avond kan nauwelijks nog stuk.

Voor diegenen die tegenover vrienden of familie verantwoording zoeken voor hun bezoek aan een zoete sprookjesvertelling, zij kunnen hun aanhang diepgang suggereren door te wijzen op universele thema’s die worden aangeroerd zoals de overgang van kindertijd naar adolescentie, angst, en vluchten uit de realiteit, alsmede de kracht van liefde. Een prachtproductie dus, en prachtig gedanst, al zit het anekdotische karakter van de vertelling mij af en toe wel een beetje in de weg om echte rillingen over de rug te laten lopen.

Artistiek directeur Ted Brandsen en zijn linker- én rechterhand Rachel Beaujean kondigden onlangs hun vertrek aan bij HNB. Zij laten het gezelschap straks in blakende vorm achter. De vraag is nu natuurlijk hoe het gezelschap zich zonder de twee verder gaat ontwikkelen, maar de aanstelling van choreograaf en zwaargewicht Alexei Ratmansky als ‘associate artist’ en van Kalpana Raghuraman als ‘creative associate’, terwijl ook jong talent Milena Sidorova als zodanig voorlopig verbonden blijven, stellen op het eerste oog gerust.