Verleiders 3, opgeleukt college over macht met oproep aan burgers
Voor het derde deel van De Verleiders met de fraaie ondertitel Door de bank genomen, deed auteur George van Houts twee jaar onderzoek naar de misstanden in het bankwezen. Het eerste deel over de vastgoedfraude was een groot artistiek succes met louter uitverkochte zalen. Maar dit derde deel is nauwelijks toneel. Ook de cabareteske elementen in Door de bank genomen zijn lang niet zo dominant als in deel 1. Eigenlijk is dit vooral een opgeleukt college over de macht en arrogantie van banken.
Zelden een voorstelling gezien waarin zoveel kennis wordt overgebracht. Het verhaal over een echtpaar waarvan de man een strandtent exploiteert is dan ook broodnodig voor wat dramatische elementen. Nadat de man een aantal keren zijn hypotheekrente te laat heeft betaald, draait de bank de duimschroeven aan hetgeen resulteert in de verkoop door de bank van zijn onderneming. Deze scènes zijn nogal karikaturaal, maar bij aanvang van de voorstelling werd al aangekondigd dat de uitleg over de machinerie van de bankenwereld versimpeld zou worden.
De voorstelling opent met een scène waarin de acteurs als zichzelf praten met het publiek. Ze maken duidelijk dat de overheid geen enkele invloed op ons geld heeft. Het gesprek mondt uit in de constatering dat alle geld eigenlijk schuld is en dat ons geleerd is dat rente normaal is. Dan volgen de scènes elkaar snel op. Bankiers bespreken nieuwe hypotheekvormen waarmee ze excessief geld verdienen. Zo blijkt een levensverzekering van tienduizend euro maar liefst voor achtduizend euro te bestaan uit provisie. Daarna wordt Sjoerd van Keulen, topman van SNS Reaal, uitgebreid ten tonele gevoerd. Ook krijgen we uitleg over de Bank for International Settlements, volgens de makers het absolute machtscentrum van de wereld. Tom de Ket gaat te keer in een scène waarin hij alle rente verkettert en meteen de vloer aanveegt met het nieuwe sociale leenstelsel voor studenten. Be you own bank is zijn credo dat hij met een scheurende gitaarsolo kracht bij zet.
De scènes worden vlot gespeeld en blijven intrigeren en verbazen. De aankleding lijkt sterk op het eerste deel van De Verleiders. Uitzonderlijke acteerprestaties zoals Bokma als de gevaarlijke Nico Vijsma in deel 1 zijn er niet, maar daar leent deze vorm zich dan ook niet voor. De makers vertellen ons vooral dat het hebben van schulden dociel maakt. De voorstelling lijkt te eindigen met een beeldende scène met schuldbewuste bankiers. Maar zo wil Van Houts ons niet naar huis laten gaan. In een korte slotmonoloog legt hij ons uit dat het omgaan met geld in deze wereld ook anders kan. Rente moet worden afgeschaft en de overheid moet het geld controleren. Dit idee, reeds in 1934 uitgedacht, staat bekend als het Chicago plan. Tot slot volgt de oproep aan het publiek: Lees er over, denk er over en praat er over.
Door de bank genomen ontleent zijn kracht aan het tastbaar maken van de misstanden bij banken. Het is bepaald geen simpele opgave om daar onderhoudend theater van te maken. Daarin zijn de makers niettemin glansrijk geslaagd. Deze voorstelling gaat door veel mensen gezien worden. Ik ben benieuwd wat de gevolgen zullen zijn. Iedereen heeft een bankrekening en haat de nog steeds arrogante banken. Het is een grote verdienste van de makers dat zij ons op amusante en prikkelende wijze wakker schudden en ons oproepen om verantwoordelijkheid te nemen. Pamflettistisch theater is meestal stomvervelend, maar De Verleiders 3 is nergens drammerig, zeer aansprekend en zou wel eens van historische betekenis kunnen zijn.
**** De Verleiders 3, gezien op 9-11-2014 in Schouwburg Het Park in Hoorn.
Tekst: Jos Schuring, foto’s Raymond van Olphen
