Theater voor Keti Koti

Dit jaar wordt voor de vierde keer een theaterfestijn op touw gezet rond Keti Koti, de herdenking van de afschaffing van de slavernij in Nederland. Vooral theaters in de Randstad melden zich met mooie plannen, maar Marisa Monsanto, voorzitter van Theater voor Keti Koti, heeft er alle vertrouwen in dat het op termijn een breed landelijk gedragen festival zal worden.

Tekst Patrick van den Hanenberg

Het staat Marisa Monsanto nog helder op het netvlies: na de doodslag op de zwarte Amerikaan George Floyd in mei 2020, door een witte agent die de man bijna negen minuten in een dodelijke nekklem hield, waren opeens Nederlanders van kleur te gast in de talkshows. ‘Ja, toen wel! Die mensen wilden praten over wat er moet verbeteren om dit soort ellende in de toekomst te voorkomen, want racisme en discriminatie bestaan toch echt ook in Nederland. Maar de media waren alleen geïnteresseerd in de zielige traan- en klaagverhalen. Alleen: die verhalen worden al zo lang verteld. Het was nu van belang wat daartegen moest gaan gebeuren.’
Monsanto was in die tijd lid van een zakelijk netwerk in het Gooi. ‘Die George Floyd-zomer, met zoveel gesprekken en demonstraties, maakte dat ik in die groep een verhaal wilde vertellen over discriminatie en racisme, en dat leggen naast mijn eigen ervaringen. Ik ben geboren op Curaçao, en opgegroeid in Papendrecht, waar wij het enige bruine gezin in het dorp waren. Dat betekent iets voor de mens die je wordt. Natuurlijk werd ik ook met een mavo 3-advies naar de middelbare school gestuurd. Gelukkig bleek uit mijn kerstrapport – ongedeelde brugklas, hè – dat ik naar het atheneum kon, en heb ik dat in één keer afgemaakt. Het verhaal dat ik in het Gooi vertelde was nog te groot, te veel. Ik kreeg niet-begrijpende reacties. Zo van: mijn overgrootouders hebben veen gestoken en daar hoor je mij ook niet over klagen. Dan leg ik uit dat ik zeer ben begaan met zulk onrecht en uitbuiting, en dat ik daarom sociaaldemocraat ben. Maar slavernij: eigendom zijn, verhandeld worden, lijfstraffen ondergaan, geen familiebanden hebben – dát is een misdaad tegen de menselijkheid.’

Theater voor Keti Koti volgt Theater na de Dam
En de voorzitter van Theater voor Keti Koti vervolgt: ‘In die turbulente zomer van 2020 realiseerde ik mij dat ik van betekenis wilde zijn voor de bestrijding van discriminatie en racisme in Nederland. Ik hoorde over een werkgroep van professionals in de culturele sector, die met het theater verdieping wilde aanbrengen in de herdenking en viering van Keti Koti, met als inspiratie Theater Na de Dam. Daar kon ik mij bij aansluiten: zo kwamen mijn maatschappelijke missie en mijn liefde voor de kunsten bij elkaar. We hebben met die werkgroep zo hard gewerkt dat de eerste editie van Theater voor Keti Koti er acht maanden later stond.’
Bij Monsanto stroomt cultuur door de aderen. Na haar studie was zij als operaliefhebber elke maand in het Amsterdamse Muziektheater te vinden. Zij vervulde veel bestuursfuncties en is nu nog bestuurslid van Silbersee, een eigenzinnig muziektheater- en operagezelschap in Amsterdam, voorzitter van het Haagse New European Ensemble, en maakt deel uit van de Beoordelingscommissie Opera van de Raad voor Cultuur. En verder bezoekt de Leidenaar zoveel mogelijk tentoonstellingen en films, voor zover dat nog past in haar overvolle zzp-agenda. Monsanto is onder meer gespreks- en symposiamoderator, spreker, en adviseur van culturele instellingen en gemeenten.
Theater voor Keti Koti heeft zich ten doel gesteld om zoveel mogelijk theatermakers en theaters enthousiast te maken om rond Keti Koti met een programma te komen over het koloniale en slavernijverleden en de doorwerking daarvan. Vooral in de Randstad wordt die boodschap goed opgepikt, door bijvoorbeeld Bijlmer Parktheater, Theater Bellevue, en Podium Mozaïek in Amsterdam en Theater aan het Spui in Den Haag. Daarbuiten wil de instelling nog veel meer zendingswerk verrichten.
Net als Theater na de Dam, dat na de twee minuten stilte 4 mei van extra betekenis voorziet met voorstellingen die betrekking hebben op de Tweede Wereldoorlog, heeft ook Theater voor Keti Koti een verbindend element gezocht tussen alle verschillende deelnemende theaters. Dat is de zogenaamde Tula-monoloog geworden, naar de Curaçaose vrijheidsstrijder die in 1795 in opstand kwam tegen het koloniale gezag, en daarvoor wreed ter dood werd gebracht. Deelnemende theaters openen hun voorstelling met die monoloog van drie minuten. Hierin staan Tula’s woorden ‘Zijn wij niet allen kinderen van Adam en Eva?’ centraal. Deze woorden, en Tula’s verzet en moed, vormen het hart van waar Theater voor Keti Koti voor staat.

Voor iedereen uit het Caribisch gebied
Keti Koti heeft natuurlijk in eerste instantie een Afro-Surinaamse achtergrond, onder die vlag heeft het slavernij-onderwerp bekendheid gekregen. Maar Theater voor Keti Koti verenigt alle mensen met een Caribische achtergrond, zeker ook die uit de voormalige Antillen, en mensen uit de Afrikaanse diaspora. Volgens Monsanto laten juist de woorden van Tula zien dat het maar om één ding gaat: dat wij allen mens zijn.
Monsanto: ‘Theater is een krachtig middel om mensen te raken, om de oren en ogen te openen voor wat niet geprivilegieerde mensen in onze samenleving meemaken. Theater kan empathie oproepen. En dat is in deze maatschappij hard nodig, zeker na de teleurstellende en ook bang makende uitslag van de Tweede Kamerverkiezing van afgelopen november, waarbij de grote winnaar Nederland lijkt te verdelen in eerste- en tweederangs Nederlanders. We moeten echt inzien dat er een verband is tussen het slavernijverleden en discriminatie en racisme in onze maatschappij vandaag. Eeuwenlang is het verhaal vanuit West-Europa de wereld rondgegaan dat de witte mens superieur is, en dat beeld werkt nog steeds door.
Mensen vinden het heerlijk om over de geschiedenis te praten als het over de successen gaat, maar niet als het over de kant gaat die de successen mogelijk heeft gemaakt. We hebben al die tijd in een spiegel gekeken waar een prachtige kanten voile overheen hing. Nu leven we in een tijd waarin die kanten voile langzaam wordt weggehaald en zien we het hele verhaal. En dat verhaal is dat de Gouden Eeuw, met die prachtige uitingen van cultuur met Rembrandt, Frans Hals en de Gouden Bocht, is betaald met het geld van de slavernij.
Ook ik heb te horen gekregen: ga terug naar je eigen land. Nog afgezien van het feit dat veel donkere mensen hier geboren zijn, en je heel simpel kunt zeggen: ‘Ik ben hier, omdat jullie daar waren’, is mijn reactie nu: ‘Ik ben hier omdat mijn voorouders zijn uitgebuit en mishandeld voor dit land. Ik hoor hier.’

Jongerenprojecten
De derde editie in 2023 was natuurlijk een gouden jaar voor Theater voor Keti Koti, vanwege het jubileumjaar, 150 jaar na de afschaffing van de slavernij in Nederland, met de indrukwekkende speech van koning Willem Alexander. En ook dit jaar zullen weer vele theaterprojecten worden georganiseerd. De focus vanuit de stichting zelf ligt dit jaar bij het enthousiasmeren en begeleiden van jeugdprojecten. Tania Christina Monteiro, freelance coördinator jongerenprojecten, benadert productiehuizen om samenwerkingsverbanden te helpen smeden met makers, en artistieke en inhoudelijke steun te bieden bij het uitwerken van concepten. Leren over het gedeeld slavernijverleden en het ontdekken van de aanrakingspunten met de jongeren zelf horen daarbij. In vijf verschillende steden wordt zo gewerkt aan voorstellingen rond 1 juli. Daarnaast organiseert Theater voor Keti Koti een Jongerendag voor makers en jongeren. Met medewerking van de Black Archives en de Hogeschool voor de Kunsten Utrecht krijgen zij workshops over het ontdekken van vergeten verhalen en het tot leven brengen van de geschiedenis.
‘We zijn nog steeds een kleine organisatie,’ zegt Monsanto, ‘met het hart voor wat we voelen dat nodig is in deze tijd in dit land. De koloniale geschiedenis doet ertoe. Kunst en verbeelding doen ertoe. Dat wat ons mensen maakt, doet ertoe. Dat is waarom Theater voor Keti Koti bestaat.’

• Keti Koti Conference door Jeffrey Spalburg, DJ Pjantom en VJ Bikkel, 29 juni in Podium Mozaïek, Amsterdam
• Roof van toneelschrijver Maxine Palit de Jongh, over koloniale roofkunst, 6 t/m 9 juni in Theater Bellevue Amsterdam
• Free Heri Heri, o.a. in De Smoeshaan Amsterdam, 1 juli
• Jongeren voor Keti Koti, in Theaterschool Utrecht, 1 juli
• Black Emancipation Serie door Het Nationale Theater, regie: Barbara Willemsen en Kula Skoro, Theater aan het Spui Den Haag, 1 juli
• Theatrale Keti Koti-viering door Stichting Joyful, Almere Haven 29 juni
• Vooruitkijken naar een gedeelde geschiedenis, 1 juli in Podium Mozaïek, Amsterdam