Hit over gasdrama op tournee
Wat geweldig dat de veelgeprezen voorstelling GAS van Toneelgroep Jan Vos een uitgebreide tournee krijgt. GAS is een schokkend meesterwerk en verdient overal een uitverkocht huis, aldus de Groningse theaterjournalist Luuk Verpaalen.
Na de klap van 3.4 op de Richterschaal in januari 2018 in Zeerijp komt deze even krachtige dreun in Westerwijtwerd extra hard aan. Houdt het dan nooit op? Een nachtmerrie, noemde premier Rutte het in reactie op cynische partijgenoten van hem die repten van ´een bevinkje´ en ´shit happens´. Opnieuw kon er een zwarte bladzijde toegevoegd worden aan het vuistdikke dossier over de gaswinning, dat zo hoopvol begon maar sinds de Huizinger Beving van 2012 in een tragedie is veranderd.
Westerwijtwerd ligt nog geen tien kilometer ten noorden van Ten Boer, de plaats waar vorig najaar de voorstelling GAS van Toneelgroep Jan Vos te zien was. In een speciaal voor die voorstelling opgetrokken theater ontrolde zich een drie uur durende familiekroniek, afgezet tegen de achtergrond van het aardgasverhaal. Te beginnen in 1960, toen er na de gasvondst hoop en optimisme heerste, via protesten tegen achterstelling in 1978 tot aan 2014, het jaar na de eerste grote aardbeving in Huizinge die een periode van toenemende wanhoop zou inleiden. Met de nodige reserves reed ik vorig jaar op 29 oktober vanuit mijn woonplaats Groningen naar Ten Boer om de première van GAS bij te wonen. Eerder al had ik een (amateur-)poging gezien om op theatrale wijze de voor Groningers zo desastreuze gevolgen van de aardgaswinning vorm te geven maar die strandde in een goedbedoeld soort getuigenistoneel. Bij GAS is het tegenovergestelde bleek het geval. Juist de afstand bleek de makers uit de Randstad, schrijver Tjeerd Bisschof en regisseur Jeroen van den Berg, de mogelijkheid geboden te hebben om zonder vooringenomenheid en met alle nuances waar deze materie om smeekt een groots verhaal te vertellen. Een verhaal van Tsjechoviaanse proporties, dat nergens sentimenteel wordt maar verteld wordt met een toon van Groningse nuchterheid en voortdurend blijk geeft van een fijnzinnig gevoel voor humor. En een enorme betrokkenheid, dat ook vooral.
Wat GAS zo indrukwekkend maakt is dat Bischoff en Van den Berg erin geslaagd zijn een voorstelling te realiseren die enerzijds een louterend effect heeft op degenen die slachtoffer zijn van het eindeloze gemarchandeer van de Haagse overheid en de NAM, anderzijds een prachtig, voor iedereen herkenbare familiegeschiedenis voorschotelt van drie generaties van een Groningse familie. Dat de voorstelling een louterend effect had voor de vele Groninger toeschouwers bleek wel uit de klaterende lachgolven die regelmatig van de tribunes rolden. Voor even kon de misère weggelachen worden.
De recente beving in Westerwijtwerd laat zien dat er, ondanks het gedeeltelijke dichtdraaien van de gaskraan, nog lang geen einde is gekomen aan de tragedie die zich bovenop de gasbel afspeelt. Dat gat in de bodem zit er nu eenmaal en geen mens kan voorspellen wanneer het onheil weer toeslaat. Die moordende onzekerheid, die maar voortduurt en voortduurt, komt met name in het derde bedrijf van GAS aan bod. We zien de eerste pogingen tot het afwikkelen van de schade, het mistgordijn dat er wordt opgetrokken, het gelieg en gedraai van een falende overheid, de groeiende woede van de slachtoffers. In GAS krijgt aantal bewoners van het rampgebied een stem. Eens te meer blijkt dat toneel voelbaar kan maken wat bepaalde maatschappelijke kwesties voor mensen betekent.
Gas van Toneelgroep Jan Vos is te zien van 12 september t/m 28 december
Tekst: Luuk Verpaalen
