‘En dat noemt zich dan je vriendin, kutwijf!’
Dit is de eerste zin die Karst Woudstra Lilly laat uitspreken in zijn toneelstuk Een Zwarte Pool. Ik speelde de felle, wulpse Lilly in de gelijknamige voorstelling van Het Toneel Speelt, zo’n vijftien jaar geleden. Vlak daarvoor werd de serie Oud Geld uitgezonden op televisie en daarin speelde ik Cathrien, een lieve vrouw die een groot leed te verwerken had, kortom een heel ander personagedan Lilly, met een geheel ander taalgebruik.
Iedere keer als ik op toneel bovenstaande zin uitsprak, hoorde ik een golf van ontzetting door dezaal gaan. Eerst begreep ik niet zo goed waarom dat gebeurde, maar na een aantal gesprekkenmet publiek na afloop van de voorstelling, kwam de aap uit de mouw: men was geschokt over het feit dat die sympathieke Cathrien, gespeeld door die toch aardige actrice, een bitch bleek tezijn! ‘Wel een heel andere vrouw dan Cathrien hè?’ zeiden mensen dan, of ‘Vind je dat niet moeilijk, dat grove taalgebruik?’ Het antwoord op deze vraag is een volmondig nee. Nee, ik vind dat niet moeilijk, integendeel, ik geniet ervan!
Taal en woorden zijn middelen om je uit te drukken, ze vertellen waar je vandaan komt, wat je wilt verhullen en onthullen, wat je vindt en voelt. Ik hou van woorden, van alle woorden, in al hun schoonheid en lelijkheid. Dichterlijke taal, zakelijk jargon, schuttingtaal, taal van de straat, intellectuele praat: allemaal pogingen van de creatieve mens om uitdrukking te geven aan ons zoekende, ondermaanse bestaan.
Een woord kan niet ‘fout’ zijn of verderfelijk of kwetsend, hetzelfde woord kan in een andere context iets totaal anders betekenen; het is de gebruiker van het woord die het kleur en inhoud geeft. Dat maakt acteren zo’n fantastisch vak. Je leert je tekst, een vaardigheid die vaak veel bewondering oogst, maar dan begint het pas: hoe geef je die tekst vorm? Hoe kleur je de woorden,
wat vertel je ermee? Je bouwt een karakter door woorden en zinnen te stapelen en ze je eigen temaken. Het zijn de woorden van een ander, vertolkt door jou, alsof je die ander bent.
Als actrice wil ik zoveel mogelijk anderen doorgronden en die anderen zijn me allemaal even lief.Dus als u me op toneel weer eens te buiten hoort gaan aan taal die de uwe niet is, laat de woordenu dan niet hinderen te zien wie er voor u staat: een vrouw die zich in haar eigen idioom aan u kenbaar wil maken en misschien wel meer op u lijkt dan u in eerste instantie dacht. De actrice is in dezen haar dierbaarste vriendin.
Column Carine Crutzen uit Scenes 6, verschenen op 12-12-2014, foto: Chantal Ariëns
