Fattal & Veenstra maken 'Schuld' bij Toneelgroep Maastricht

Jouman Fattal maakt sinds vorig jaar deel uit van de artistieke kern van Toneelgroep Maastricht. Samen met TimenJan Veenstra is Fattal druk doende met Schuld, een aangrijpend verhaal over een Jezidische vrouw die in de supermarkt haar verkrachter tegenkomt.

Schuld is het regiedebuut van actrice Jouman Fattal. Toneelschrijver TimenJan Veenstra schreef de tekst. Ze maakten eerder samen Broken Winged Bird over een zwarte Amerikaanse soldaat die vocht in de Tweede Wereldoorlog. Toen hij later thuis in Alabama in de tram op een whites only stoel ging zitten werd hij gearresteerd en doodgeschoten.  Fattal: ‘We wilden samen meer onvertelde verhalen brengen. En daarbij willen we niet de kant van daders belichten, maar die van de slachtoffers. Over IS strijders en geradicaliseerde moslims weten we inmiddels wel het een en ander. Maar wat weten we nu eigenlijk over Jezidi’s? Bijna niets.’ Veenstra: ‘Het verhaal dat we nu vertellen is gefictionaliseerd maar gebaseerd op ware gebeurtenissen die gezamenlijk het treurig lot van de Jezidi’s beschrijven. Wij willen hun situatie onder de aandacht brengen, want zij hebben hulp nodig. Als wij met onze productie iets kunnen bijdragen in hulp voor deze mensen zou dat prachtig zijn.’

Genocide
Jezidi’s vormen een kleine bevolkingsgroep van anderhalf miljoen mensen die woonachtig zijn in het noorden van Irak en in het zuiden van Turkije. Ze zijn een minderheidsgroep met hun eigen religie en zijn geen moslims. In hun thuisgebied Sinjar in Irak vond in 2014 een genocide plaats. IS vermoordde vijftienduizend Jezidi’s. Drieduizend mensen worden nog vermist. IS wilde hun religie uitbannen want zij vinden dat de Jezidi’s duivelaanbidders zijn. Met het jezidisme kun je alleen maar geboren worden, hun geloof aannemen is onmogelijk. IS ontvoerde duizenden vrouwen en maakten velen van hen tot slaaf. Ze pakten ook kinderen op en stuurden die met bomvesten om terug naar hun dorpen.’ Veenstra: ‘Achter het moorden zat een hele uitgekiende campagne. Het is heel gruwelijk. Maar ik weet ook: voor mij het is alleen maar mijn werk. Ik kan er straks een punt achter zetten. De Jezidis’s moeten verder met hun leven en velen zijn getraumatiseerd. Voor de voorstelling denken nu na over hoe we die gevoelens bij het publiek binnen krijgen. We moeten het voor de toeschouwers behapbaar houden want anders haken ze af. Daarbij willen we duidelijk het perspectief op de Jezidis’s houden en zo hun verhaal ontsluiten voor het publiek.’

Kindsoldaten
Fattal: ‘Schuld gaat over Aryán, een Jezidische vrouw in Nederland die in de supermarkt haar verkrachter tegenkomt. Al haar trauma’s komen weer naar boven. Hoe ga je daar mee om? De posttraumatische stress zorgt voor een voortdurend schakelen tussen heden en verleden. Het westen worstelt met IS’ers. Er zijn verhalen van vrouwelijke Syriëgangers die zeggen dat ze alleen maar koekjes gebakken hebben, maar we weten ook van vrouwen die kinderen hebben aangezet tot vechten. Kindsoldaten ronselen is onvergeeflijk. De toekomst van die kinderen is verpest.’ Veenstra: ‘Schuld is voor veel Jezidi-vrouwen een erg ingewikkeld begrip. Sommige vrouwen werden zwanger van hun verkrachters. Daar durfden velen in het begin niet over te praten. Maar er zijn dus toch vrouwen die gekozen hebben om hun verhaal te vertellen. Daar is enorm veel moed voor nodig. Maar veel van hen stuiten op desinteresse. De Jezidi-vrouwen moeten doorleven met een verschrikkelijk trauma.’

Ensemble van vier vrouwen
Regisseur Fattal kiest voor vier vrouwelijke spelers. ‘Het verhaal wordt verteld door Aryán maar haar rol wordt gespeeld door alle vier vrouwen. Die spelen dus ook andere rollen zoals de IS strijder, maar ze spelen ook de gedachten van Aryán. Het is echt een ensemblestuk. We willen met deze keuze ook de willekeur benadrukken.’
Veenstra: ‘Het leuke van theater is dat je kan spelen met de werkelijkheid. Jouman en ik vonden realistisch casten te beklemmend en te eenzijdig. De nadruk in het verhaal ligt op vrouwen dus kozen we voor vier vrouwelijke acteurs. Als je de rollen ontkoppelt van wie het speelt ontstaat er ruimte voor poëtische kracht.’ Fattal: ‘We doen gewoon niet meer aan gender of kleur. Het vraagt heldere regiekeuzes, maar dat is goed te doen. Zo stel ik me voor dat de IS strijder een lagere stem en een kille uitstraling krijgt die je direct doorhebt als toeschouwer. De insteek hangt niet af van gender maar van persoonlijkheid. Als regisseur werk ik vanuit het personage en de kwaliteit van de spelers, dat is snel concreet. Ik wil niet teveel gepsychologiseer.’ Decorontwerper Sarah Nixon bedacht een enscenering met kleden die worden gemaakt door Yezidische vrouwen in Irak. Fattal: ‘Sarah en ik gaan die samen ophalen. Sarah heeft dit geregeld via de Free Yezidi Foundation. Het podium is volgens Sarah het brein van het hoofdpersonage, maar zij ziet het ook als de baarmoeder.’ Sam Gysels maakt de muziek. Fattal: ‘Hij is percussionist maar speelt van alles, hij neemt muziek op maar gaat ook spelen op podium. Er zullen vooral veel pulserende ritmes te horen zijn, maar geen typisch Arabische muziek. Dat vind ik te cliché.’

Jouman Fattal (Homs, 1992)
Actrice, theatermaker en schrijver. Studeerde af in 2015 acteursopleiding aan de Hogeschool voor de Kunsten Utrecht. Speelde bij de Toneelmakerij, MAAS Theater en Dans en Dood Paard en was ze als theatermaker betrokken bij productiehuis Frascati. Vanaf december 2020 maakt Jouman deel uit van het artistieke team van Toneelgroep Maastricht. Ook was Jouman te zien in televisieseries als Flikken Maastricht Thuisfront, Moordvrouw Zina en Koppensnellers. Ze speelde de hoofdrol in Project Orpheus en in de VPROfilm Gelukzoekers (2018), de Nederlandse advocatenserie Zuidas (2018) en in de online hitserie ANNE+.

Timen Jan Veenstra (Rotterdam, 1984)
Studeerde in 2009 af als toneelschrijver aan de Hogeschool voor de Kunsten Utrecht. In zijn teksten neemt hij maatschappelijke thematiek als uitgangspunt. Zijn taal is poëtisch maar altijd gegrond in de werkelijkheid. Schreef onder meer voor Toneelschuur Producties, Over het IJ Festival, de Toneelmakerij, Theater Bellevue, De Utrechtse Spelen, Urban Myth en het Fringe Festival. Daarnaast was hij elf jaar artistiek leider van De Tekstsmederij, een werkplaats voor jong schrijftalent.