Elien van den Hoek over de beeldende kracht van Het Houten Huis

Elien van den Hoek is artistiek leider van Het Houten Huis, het Groningse jeugdtheatergezelschap dat ook grote mensen kan bekoren. En dat veel bewondering oogstte voor voorstellingen als Onbekend land, Hotel Perdu, Muziek van beneden en meer recent Ruimtevlucht en IK... eh ik.

‘We maken beeldend muziektheater, altijd met livemuziek en heel fysieke acteurs of dansers,’ legt artistiek leider Elien van der Hoek uit. Ik vergelijk de voorstellingen die ik regisseer weleens met een levend prentenboek, omdat de beelden echt het verhaal vertellen samen met de muziek. Ik probeer altijd een innerlijke wereld van mensen te vertolken op het toneel. Vaak is dat een innerlijke strijd.’
Moeilijke onderwerpen gaat Het Houten Huis niet uit de weg, getuige bijvoorbeeld Adios en Onbekend land. ‘Er gaat heel veel niet goed in de wereld, komt ook niet meer goed en dat is niet leuk om aan kinderen te moeten vertellen. Ik vind het waardevoller, ook voor volwassenen, om een soort ideaalbeeld voor te schotelen, dat toch als streven te hebben. Ik probeer heel verdrietige dingen in een hoopvol daglicht zetten. Dat komt ook erg door de vorm.’

Tekst is ondergeschikt
Tekst speelt in vrijwel alle voorstellingen van Van den Hoek een ondergeschikte rol en zij maakt geen voorstellingen gebaseerd op een bekend boek of film. ‘Het is niet zo dat ik een hekel heb aan repertoire, maar het gebeurt mij minder vaak dat ik daar ondersteboven van ben. Ik weet nog dat toen ik op de toneelschool kwam ik dacht: hè, gaan we iets met tekst doen? Gaan we niet zelf iets bedenken maar iets dat al op papier staat? Ik was daar verbaasd over en kende die hele wereld niet zo goed. Ik heb overwogen om over te stappen naar de mime omdat die me eigenlijk beter past, maar kreeg tegelijkertijd de smaak te pakken om met tekst aan de slag te gaan. Maar nu vind ik toch het allerleukst om met beelden een verhaal te creëren over wat op dat moment mij het meest bezighoudt.’
En ze vervolgt: ‘Omdat ik een innerlijke wereld probeer te vertolken, kom je al snel op paradoxen en dingen die niet kunnen uit, maar die je wel zo ziet of voelt. Zoals in een droom dingen raar kunnen zijn en toch kloppen. Dat kan misschien ook wel met taal, maar ik denk veel meer in beelden. Dat geeft bovendien meer ruimte voor eigen interpretatie en je komt gemakkelijker in een gevoelswereld.’

Libretto in verzonnen taal
Ruimtevlucht, de voorstelling die Het Houten Huis maakte met Holland Opera, is daarom een gezongen opera met tekst, maar wel in een volledig verzonnen taal die niemand spreekt maar iedereen aanvoelt. ‘Ik wilde per se een opera maken zonder gesproken taal omdat ik de tekst bij opera vaak zo uitleggerig vind. Soms kies ik er ook bewust voor om de tekst grotendeels onverstaanbaar te maken, maar van de paar woorden die je dan wel goed kunt horen wil ik wel dat je die dan ook echt kunt verstaan.’ Muziek en beeld spelen een belangrijke rol tijdens het creatieproces. ‘Ik schrijf eerst een grof script met beeldenreeksen en scènes. Op de vloer gaan we die dingen uitproberen, en dan ontstaan er altijd ook veel nieuwe ideeën en dingen die helemaal anders gaan. Terwijl we repeteren componeert de muzikant ter plekke, dus het is echt een wisselwerking. Als de voorstelling eenmaal speelt vind ik het fantastisch als die muziek live wordt gespeeld door de muzikant die meestal ook nog een rol heeft.’

Decor op basis van schetsen
Eenzelfde werkwijze hanteert Van den Hoek voor decor en vormgeving. ‘Bij mijn eerste voorstellingen maakte ik hele gedetailleerde schetsen voor het decor. Schetsen maak ik nog steeds en ik weet ergens wel heel precies wat ik wil, maar de vormgever doet het veel beter dan ik kan bedenken en gaat daar op zijn eigen manier mee aan de slag. IK... eh ik is echt een uitvergroting van hoe vormgeving en script op elkaar inhaken. Ik had een idee voor een voorstelling over een man in een huis die met zichzelf in de knoop zit en sprak daarover met Douwe Hibma. Hij zei: wat als dat huis een kubus is die op zijn kant draait, als een rat in een rad. Dat is zo’n geniaal idee, maar had heel veel consequenties, ook echt essentiële voor het script. Ik ben tekeningetjes gaan maken van een man in zo’n kubus op basis van het script dat ik had en daarmee gaf ik hem een richtlijn; daar moet een keuken, daar de slaapkamer, daar moet iets uit kunnen schuiven, enzovoorts. Gevolg was dat we veel technischer moesten gaan werken, want elke verandering of verplaatsing van een scène kon zomaar betekenen dat er een week extra gebouwd moest worden. Douwe heeft eerst een miniatuurversie gemaakt, gewoon een kartonnen doosje, daarna een iets grotere miniatuur van pakweg een meter bij een meter. Daarna volgde een soort grove versie van een kubus die wel kon draaien maar nog niet met alles wat in- en uitschuift, waarbij bleek dat sommige dingen toch weer anders moesten. Zelfs tijdens het repeteren hebben we nog elke dag doorgewerkt aan het decor. We hadden een lijst van wel tien meter lang met allemaal to do dingetjes. Zo intensief had ik nog eerder met een decorbouwer gewerkt.’

Geschikt voor grote mensen
Het Houten Huis maakt theater voor jongeren, hoewel Van den Hoek ook ‘volwassen’ voorstellingen heeft gemaakt. ‘Toen Het Houten Huis als jeugdtheatergezelschap in de BIS kwam heb ik me afgevraagd: welke voorstelling heb ik ooit gemaakt die niet ook voor kinderen geschikt is. Het antwoord was: eigenlijk geen. Het liefst zie ik ook een gemengd publiek van jong en ouder, vanuit de overtuiging dat het kan, dat het zonde is mensen niet in die zaal te krijgen omdat ze denken: dit is niet geschikt voor mij. We gebruiken nu labels als ‘niet geschikt voor kinderen onder de zes jaar’, maar we hebben ook al eens gebruikt ‘6+, 13+, 42+ en 86+’.’ Van den Hoek maakt geen voorstellingen die dicht op de actualiteit zitten – ‘mijn voorstellingen hebben allemaal een lange aanloop’ – maar net zoals Onbekend land door de vluchtelingencrisis in 2016 opeens ontzettend actueel werd, is IK... eh ik nu bijna een metafoor voor hoe COVID-19 de wereld van jong en oud klein maakt en op de kop zet. We zitten nu allemaal in die kubus.'